Antagoniści kanału wapniowego (Ca-blokery) Pytania i odpowiedzi

Ca-blokery to blokery kanałów wapniowych. Inaczej: antagoniści wapnia. Hamują napływ wapnia do komórek mięśniowych serca i tętnic, prowadząc do osłabienia skurczów serca oraz rozszerzenia tętnic. Niektóre dodatkowo zwalniają pracę serca. Znane środki: acebutolol, atenolol, betaxolol, bisoprolol, carvedilol, celiprolol, labetalol, metoprolol, nebivolol, pindoiol, propranolol, sotalol.

Po co sercu wapń?

Jony wapnia są niezbędne do przenoszenia sygnałów regulujących rytm pracy serca.

• Rytm sercu nadaje węzeł zatokowy. Ta grupa komórek posiada wewnętrzny mechanizm, dzięki któremu wysyła około 60-80 razy na minutę impuls elektryczny.
• Impuls z węzła zatokowego trafia do swoistej „stacji transformatorowej”, czyli węzła przedsionkowo-komorowego. To on pilnuje, by skurcze serca odbywały się we właściwym rytmie. Gdy impulsy z węzła zatokowego są zbyt częste, opóźnia je, gdy są zbyt rzadkie - sam wysyła mięśniom sygnały powodujące skurcz.
• Z węzła przedsionkowo-komorowego O szlakami zwanymi pęczkiem i odnogami Hisa impulsy biegną do włókien mięśniowych, które kurczą się w nadanym im rytmie.

Co się dzieje w komórce mięśnia sercowego? Komórki mięśnia sercowego kurczą się, gdy wpływają do nich jony wapnia. Dostają się one do wnętrza przez otwory w błonie zwane kanałami wapniowymi. Blokada (zatkanie) tych kanałów powoduje, że włókna ignorują zbyt częste rozkazy do skurczu. Serce pracuje wolniej i kurczy się słabiej, a to obniża ciśnienie krwi.

Lekarz przypisał mi Ca-blokery, czy to znaczy, że mam za dużo wapnia?

Nie. Leki z grupy antagonistów wapnia, zwane inaczej blokerami kanałów wapniowych, nie wpływają na poziom wapnia we krwi. One tylko zmieniają ruch wapnia w obrębie komórek. Ich pracę można porównać do świateł na skrzyżowaniu. Blokują napływ wapnia do komórek, w tym do mięśni ściany naczyń i mięśnia serca. Należy podkreślić, że jedne działają silniej na naczynia, a inne na mięsień sercowy. W żadnym przypadku nie ma to jednak związku z poziomem wapnia w organizmie.
Hamując napływ wapnia do komórek ściany naczyń, powodują rozkurcz tych naczyń. Wtedy:

• światło rozkurczonego naczynia jest szersze;
• krew płynąc napotyka mniejszy opór;
• ciśnienie krwi spada.

Jeśli chodzi o serce, to Ca-blokery:

• hamując napływ wapnia do kurczliwych komórek mięśniowych serca, obniżają siłę skurczu;
• hamując napływ wapnia do komórek generujących rytm serca, spowalniają ten rytm i zapobiegają dodatkowym, nieprawidłowym pobudzeniom, czyli arytmii. Dając pacjentowi Ca-blokery, kierujemy się zatem różnymi informacjami dotyczącymi stanu jego zdrowia, ale z pewnością nie poziomem wapnia w organizmie.

Nie tylko mięśnie naczyń i serce

Blokada kanałów wapniowych wpływa na wszystkie komórki, które do pobudzenia wymagają wapnia. Czasami ma to nieprzyjemne skutki. Np. werapamil blokując kanały w mięśniach gładkich jelita, bywa przyczyną uporczywych zaparć. Czasem jednak odkrywa się dodatkowe wskazanie, w którym leki te są pomocne. I tak podawanie nifedypiny w zagrażającym przedwczesnym porodzie hamuje skurcze macicy co najmniej na 3 dni. W tym czasie płuca dziecka zdążą nieco dojrzeć dzięki sterydom.

Mój dziadek ma 75 lat, nadciśnienie i niemiarowe bicie serca. Czy lekarz słusznie przepisał mu Ca-bloker?

Bardzo prawdopodobne, że tak. W wielu badaniach wykazano, że leki z tej grupy (w języku polskim właściwsza nazwa to antagoniści kanałów wapniowych) skuteczniej działają u osób starszych niż u młodych. Wypadałoby jeszcze wiedzieć, jakiego antagonistę wapnia zapisał pan doktor, bo to niejednorodna grupa leków. Z grubsza można je podzielić na:

• wpływające głównie na serce (werapamil, diltiazem);
• wpływające głównie na naczynia, pochodne dihydropirydyny (np. amlodypina). Te pierwsze oddziałują na komórki mięśnia serca zmniejszając siłę ich skurczu i zwalniając rytm. Działanie tych drugich jest podobne do wazodylatatorów, czyli leków bezpośrednio rozszerzających naczynia. Zmniejszając napięcie komórek mięśniowych w ścianie naczyń poszerzają ich światło i tym samym zmniejszają opór dla płynącej krwi.

Dla naszego starszego pana, przypuszczam, lepszy byłby lek z pierwszej grupy, pod warunkiem, że jego serce bije zbyt szybko, a przyczyną opisanej niemiarowości jest np. migotanie przedsionków, dość często zdarzające się u ludzi starszych. Migotanie przedsionków polega na tym, że kurczą się one bardzo szybko i nieefektywnie, a tylko część impulsów, i to nieregularnie, przechodzi do komór. W konsekwencji komory kurczą się we własnym, niemiarowym tempie. Gdyby starszy pan nie miał powikłań sercowych, lepszy byłby lek działający na naczynia. Dodatkową zaletą przyjmowania Ca-blokerów jest to, że w połączeniu z inhibitorami konwertazy angiotensyny (ACE) bardzo korzystnie wpływają na stan narządów, które cierpią na skutek nadciśnienia. Hamują niekorzystne zmiany w:

• sercu;
• naczyniach krwionośnych;
• nerkach.
   

Dlaczego w niektórych rodzajach arytmii Ca-blokery są wskazane, a w innych nie?

Arytmie w sercu dzielą się na nadkomorowe i komorowe. Komorowe powstają w obrębie układu komórek, które przewodzą impulsy elektryczne w mięśniu komór. Przy tego typu arytmiach nie stosujemy Ca-blokerów, bo:

• są nieskuteczne;
• mogą pogorszyć stan pacjenta, a nawet spowodować śmierć.

W arytmiach nadkomorowych dodatkowe pobudzenia powstają w przedsionkach, w komórkach generujących rytm serca. Wtedy Ca-blokery są jak najbardziej wskazane. Badania wykazały, że w większości takich arytmii leki te wykazują dużą skuteczność, a w częstoskurczach nadkomorowych są nawet zalecane jako leki pierwszego rzutu.
W innych arytmiach ich skuteczność jest ograniczona, ale poprzez swoje działanie spowalniające pracę serca mogą łagodzić wiele objawów związanych z tachyarytmią, czyli sytuacją, w której puls pacjenta jest bardzo szybki. Do takich objawów należą:

• duszność;
• bóle w klatce piersiowej;
• zasłabnięcie.

Jeśli zatem nie można przywrócić sercu prawidłowego rytmu, wówczas podając blokery kanałów wapniowych, możemy zapanować nad szybkim pulsem pacjenta i zapobiec wystąpieniu tych przykrych objawów. Niektóre blokery kanałów wapniowych (werapamil) są jednak przeciwwskazane nawet u pacjentów z arytmią nadkomorową, jeśli występuje u nich dodatkowy szlak przewodzenia w sercu. Taki szlak można zobaczyć zazwyczaj w badaniu EKG. Lek ten paradoksalnie może bowiem przyspieszać przewodzenie przez ten dodatkowy szlak. U pacjenta z taką arytmią i np. z migotaniem przedsionków po podaniu werapamilu może dojść do przyspieszenia rytmu komór do ok. 250 skurczów na min, a nawet więcej, aż do wystąpienia migotania komór i zatrzymania akcji serca.

Ca-blokery to blokery kanałów wapniowych. Inaczej: antagoniści wapnia. Hamują napływ wapnia do komórek mięśniowych serca i tętnic, prowadząc do osłabienia skurczów serca oraz rozszerzenia tętnic. Niektóre dodatkowo zwalniają pracę serca. Znane środki: acebutolol, atenolol, betaxolol, bisoprolol, carvedilol, celiprolol, labetalol, metoprolol, nebivolol, pindoiol, propranolol, sotalol.

acebutolol, atenolol, betaxolol, bisoprolol, carvedilol, celiprolol, labetalol, metoprolol, nebivolol, pindoiol, propranolol, sotalol to B-adrenolityki, a nie antagonisty kanałów wapniowych. Do tych ostatnich należą m.in. werapamil, diltiazem, amlodypina.